هدف، قوی‌ترین محرک رشد و پیشرفت انسان است. هر انسانی که هدف مشخصی دارد، با سرعت بیشتری رشد می‌کند و از زندگی خود لذت بیشتری می‌برد. داشتن هدف باعث می‌شود که مسیر زندگی یک فرد مشخص باشد و برنامه زندگی او منظم باشد. اهداف به دو دسته بلند مدت و کوتاه مدت تقسیم می‌شوند. رسیدن به اهداف کوتاه مدت، معمولاً بسیار ساده است و این اهداف تاثیر چندانی در روند زندگی شما ندارند. اهداف بلند مدت اهمیت بیشتری دارند و اغلب جنبه‌های زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند. از مهم‌ترین اهداف بلند مدت در زندگی هر انسانی، رسیدن به یک جایگاه شغلی مشخص است. تغییر شغل کاری بسیار دشوار است و اغلب افراد ترجیح می‌دهند همواره شغل خود را حفظ کنند. استعداد نقش مهمی در تعیین شغل و مسیر زندگی یک فرد دارد. استعدادیابی کودکان از مواردی است که باعث می‌شود زندگی کودک از همان ابتدا جهت بگیرد.
استعدادیابی کودکان چیست؟
می‌توان ادعا کرد که هرکسی می‌تواند هر مهارتی را با تمرین و تکرار کسب کند؛ اما بیشتر افراد در زمینه خاصی، توانایی بیشتری دارند. به زبان ساده، بیشتر افراد در یک زمینه خاص، بااستعدادتر عمل می‌کنند. استعدادیابی کودکان یعنی والدین از سنین 4 -5 سالگی، سعی کنند که استعداد کودک خود را کشف کنند تا مطابق با آن، به زندگی کودک جهت دهند. استعداد به شکل عجیبی به علایق کودک گره‌خورده است. کودک به‌واسطه علاقه‌ای که به انجام یک کار دارد، آن را به بهترین شکل یاد گرفته و انجام می‌دهد. در مقاله استعداد یابی چیست توضیحات بیشتری دادیم.
یکی از مهم‌ترین مواردی که در استعدادیابی کودکان با آن روبرو می‌شوید، مسئله تفاوت هوش و استعداد است. باید بدانید که هوش بیشتر انتسابی است و می‌توان با استفاده از تمرین‌هایی، به تقویت آن پرداخت. همچنین باید ذکر کرد که هوش بیشتر مربوط به اندیشه و فکر است. به طور مثال کودکی که می‌تواند به‌خوبی دروس خود را درک کند، باهوش تلقی می‌شود. همچنین کودکی که در مواجهه با مشکلات، می‌تواند به راه‌حل‌های خوبی برای آن دست پیدا کند، کودکی باهوش است. در مقابل، استعداد بیشتر اکتسابی است و مربوط به توانایی انجام یک کار می‌شود. کودکی بااستعداد محسوب می‌شود که می‌تواند به‌سرعت و با کمترین مشکل، یک مهارت را کسب کرده و بتواند آن را انجام دهد.
سن استعدادیابی کودکان
همانطور که اشاره کردیم، استعداد کودک به علایق او گره‌خورده است. از زمانی که کودک می‌تواند احساسات خود را به هر نحوی بیان کند، می‌توان فرایند کشف استعداد را نیز شروع کرد. بهترین سن برای استعدادیابی کودکان، 4 تا 5 سالگی است که شخصیت کودک تا حدود زیادی شکل می‌گیرد. همچنین در این سنین کودک می‌تواند درک بهتری از اتفاقات اطراف خود داشته باشد و تا حدودی در ذهن خود آنها را آنالیز کند. این موضوع بدان معنی است که کودک می‌تواند علایق خود را پیدا کند. قطعاً هرچقدر که سن کودک افزایش پیدا کند، استعدادیابی روند ساده‌تری را طی خواهد کرد؛ زیرا اطلاعات کودک بالا رفته و همچنین قدرت بیان او (ابراز علاقه‌مندی) افزایش پیدا می‌کند.
نکته مهمی که در این خصوص وجود دارد این است که فرقی نمی‌کند که شما در چه سنی استعدادیابی را انجام دهید؛ در هر سنی نتیجه یک استعداد واحد است. به طور مثال فرض کنید طی تست‌های استعدادیابی که در سنین 4 تا 5 سالگی برای کودک شما انجام شده، مشخص شده است که کودکتان به تعمیرات علاقه دارد. اگر در سنین بالاتر نیز مجدداً اقدام به انجام تست استعدادیابی نمایید، نتیجه دقیقاً همان نتیجه قبلی خواهد بود.
تنها تفاوتی که ممکن است طی این تست‌ها رخ دهد، مشخص‌شدن جزئیات است. ازآنجاکه کودک در سنین پایین تجربه چندانی ندارد، با افزایش سن با ابعاد مختلف علایق خود آشنا می‌شود و می‌تواند جزئیات را مطرح کند. یعنی ممکن است همان کودکی که در سن 4 سالگی به تعمیرات واکنش خوبی نشان داد، در سن 10 سالگی نسبت به یکی از زیرشاخه‌های تعمیرات (لوازم‌خانگی، لوازم نقلیه و…) واکنش خوبی نشان می‌دهد و استعداد خود را به شکل واضح‌تری نمایان می‌سازد.
اهمیت استعدادیابی کودکان
تمامی کودکان در کانون گرم یک خانواده پرورش پیدا می‌کنند. در حقیقت اولین آموزشگاه هر کودکی، کانون خانواده‌ای است که دارد. والدین نقش مهم و اساسی در پرورش کودکان خود دارند و هرگز نمی‌توان این نقش را نادیده گرفت. برخی از والدین بر این عقیده هستند که فقط باید به تربیت شخصیتی کودکان خود رسیدگی کنند و شرایط مناسبی برای زندگی آنها مهیا کنند. اما باید گفت یک کودک برای رشد و پرورش، فقط به تربیت شخصیتی و رفاه زندگی احتیاج ندارد. هر کودکی استعدادهای درونی و ذاتی دارد که باید کشف شود تا بتواند در مسیر درست و مناسب خود حرکت کند. استعدادیابی کودکان باید در ابتدا در محیط خانه و توسط والدین صورت بگیرد. والدین وقت بیشتری را در مقایسه با سایر افراد، با فرزندان خود می‌گذرانند و می‌توانند علایق و توانمندی‌های کودکشان را دریابند.
پدر و مادرها باید به استعدادهای فرزندان خود اهمیت دهند و صرفاً نگاهی گذرا مبنی بر این که کودک است، نداشته باشند. اگر نتوانید استعداد کودکان خود را دریابید و آنها را به سمت درست هدایت نکنید، موجب سرکوب توانایی‌ها و کاهش اعتمادبه‌نفس آنها خواهید شد. چنانچه استعداد و ذوق کودک در محیط خانواده که محیط امن یک کودک است نادیده گرفته شود، موجب حس حقارت در او شده و افسردگی می‌گیرد. در این حالت کودک با خود گمان می‌کند که دیگران از او برتر هستند و هرگز نمی‌تواند شبیه آنها باشد و به احساس پوچی و بی‌ارزش بودن دست پیدا می‌کند. پس بسیار مهم است که بتوانید استعداد کودک خود را کشف کرده و شکوفا کنید و از همه مهم‌تر از فرزند خود پشتیبانی کنید. در واقع استعدادیابی باید در سنین کمتر انجام شود تا در بزرگسالی به حاصل رسد.
مهم‌ترین اقدامات والدین برای استعدادیابی کودکان
والدین برای این‌که بتوانند استعدادیابی کودکان خود را انجام دهند، می‌توانند از راه‌های گوناگونی اقدام کنند. این اقدامات چندان سخت نیستند، فقط کافی است که شما برای کودک خود وقت بگذارید و به او اهمیت دهید. برخی از این اقدامات عبارت‌اند از:
1. انجام بازی‌های گوناگون با کودک
کودکان بازی‌های گوناگونی انجام می‌دهند که به برخی از آنها علاقه بیشتری نشان داده و به‌راحتی انجام می‌دهند. شما به‌عنوان والدین یک کودک، باید با او هم‌بازی شده و علایق و توانمندی‌های او را دنبال کنید. استعداد کودک شما می‌تواند در بازی‌های فکری همچون شطرنج باشد یا بازی‌های حرکتی همچون ژیمناستیک. گاهی در میان بازی متوجه خواهید شد که کودک شما می‌تواند در تعمیر لوازم خود مهارت داشته باشد. به این ترتیب می‌توانید به نوعی استعدادیابی شغلی انجام دهید. به‌طورکلی بازی از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌توانید به‌خوبی با کودک خود ارتباط برقرار کنید و استعدادهای او را کشف نمایید. با بازی‌کردن می‌توانید متوجه شوید که استعداد کودک شما از نوع حرکتی است یا هوشی است؛ فنی است یا به مواردی غیر از این‌ها علاقه نشان می‌دهد.
2. تحت‌نظر گرفتن برای استعدادیابی کودکان
یکی از مؤثرترین و ساده‌ترین اقدامات برای کشف استعدادهای کودک، تحت‌نظر گرفتن او است. شما می‌توانید به‌صورت روزانه ساعاتی را برای تحت‌نظر گرفتن فعالیت‌های کودک خود اختصاص دهید. با این کار شما می‌توانید متوجه شوید که فرزند شما می‌تواند چه‌کارهایی را به‌درستی انجام دهد و از چه‌کارهایی سر باز می‌زند؛ به چه مواردی علاقه دارد و به چه مواردی بی‌علاقه است. در واقع کودکان با تمام سادگی‌های کودکانه‌ای که دارند، کاملاً بر اموری که انجام می‌دهند مسلط هستند. کودکان بسیار صادقانه با امور برخورد می‌کنند و با توجه به توانمندی‌هایی که دارند پیش می‌روند. در نتیجه استعدادیابی کودکان شما آن‌قدرها کار سختی نیست و شما باید به رفتارها و کارهای فرزند خود توجه کنید.
3. اجازه دهید کودکتان اشتباه کند!
شاید شما نیز دیده باشید که برخی از والدین اجازه اشتباه‌کردن به کودک خود نمی‌دهند؛ به‌نوعی می‌توان گفت که کودک خود را از اشتباه‌کردن می‌ترسانند. کودک باید آزمون‌وخطا کند تا هوش او افزایش پیدا کرده و در هنگام خطا راهکاری برای حل آن پیدا کند. والدینی که حق اشتباه‌کردن را از کودکان خود سلب می‌کنند، جلوی رشد هوش فکری فرزندشان را می‌گیرند. اشتباه کردن و حل آن به استعدادیابی کودکان کمک فراوانی می‌کند؛ زیرا کودک را به سمت موارد جدید سوق می‌دهد. در صورتی که کودک نتواند خطا کرده و برای جبران آن تلاش کند، استعدادهایش نهفته باقی می‌ماند. می‌توان گفت ترس باعث می‌شود که کودکتان از شما دور شود و چنانچه اشتباهی انجام داد، آن را از شما پنهان کند.
4. عدم برچسب‌زدن به کودک
یکی از اقداماتی که برای استعدادیابی کودکان باید انجام دهید، عدم برچسب‌زدن به آنها است. برخی از والدین در هنگام صحبت با کودک خود به او می‌گویند که در این کار استعداد داری و در آن کار استعداد نداری. به این کار برچسب‌زدن می‌گویند و شما ناخواسته علایق خود به کودکتان تحمیل می‌کنید. شما با این کار استعدادهای کودک خود را از او سلب کرده و به سمت مواردی که استعداد ندارد هدایت می‌کنید. در این شرایط ذهن کودک شما فریب‌خورده و حرف‌هایی که می‌زنید را باور می‌کند. در نتیجه به همان سمتی حرکت می‌کند که شما گفته‌اید و در نهایت پس از زحمات فراوان متوجه می‌شود که استعداد و علاقه او در این بخش نبوده است. به‌جای برچسب‌زدن به کودک خود، برای انتخاب‌ها و استعدادهای درونی او ارزش قائل شده و حامی او باشید.
5. انتظارات غیرمعقول ممنوع!
انتظارات نامعقول و نادرست برخی از والدین در برابر توانایی‌های کودکان خود، باعث شکست و کاهش اعتمادبه‌نفس آنها می‌شود. کودکان به والدین خود علاقه بسیاری دارند و برای این‌که بتوانند خود را ثابت کنند تلاش می‌کنند. هنگامی‌که شما از کودک خود انتظاراتی فراتر از حد توانمندی او داشته باشید، فشار بسیاری را تحمل می‌کند. چنانچه در این مسیر شکست بخورد، بسیار اندوهگین شده و دچار ضعف می‌شود. کاهش اعتمادبه‌نفس در کودک موجب می‌شود تا جسارت نشان‌دادن مهارت و استعداد خود را نداشته باشد. شما می‌توانید به‌جای انتظارات غیرمعقول و نادرست، توانایی آنها را ستایش کرده و اعتمادبه‌نفس آنها را افزایش دهید.
6. عدم تحمیل خواسته‌های خود و اجبار
گاهی برخی از والدین باهدف استعدادیابی کودکان و یا تحمیل خواسته‌های خود، فرزندشان را به انجام کارهایی که علاقه ندارد مجبور می‌کنند. به طور مثال فرزند خود را در کلاس‌های گوناگونی ثبت‌نام می‌کنند که به آنها علاقه ندارد. تحمیل و اجبار باعث سرکوب توانمندی‌های کودک می‌شود و خود را در چهارچوبی همچون زندان تصور می‌کند. در این شرایط کودک شما حس می‌کند اختیاری از خود ندارد و مجبور است به خواسته‌های شما تن دهد. این شرایط موجب نهفته ماندن استعداد کودک شده و حتی ترس، اضطراب و نگرانی برای او به وجود خواهد آمد. هرگز سعی نکنید که خواسته‌های ناکام خود را بر روی دوش کودکتان بگذارید و استعدادها و علایق او را نادیده بگیرید. کودک برای بروز استعدادهای خود به اعتمادبه‌نفس و پشتیبانی شما احتیاج دارد نه تحمیل خواسته‌هایتان.
7. به حرف‌های کودک خود گوش فرادهید
به طور معمول کودکان برای حرف‌زدن ذوق فراوانی دارند و در میان سخنانشان، علاقه‌مندی‌های خود را بیان می‌کنند. درصورتی‌که به حرف‌های کودک خود بادقت گوش دهید، به یک شنونده خوب برای او تبدیل می‌شوید. هنگامی که کودک در کنار شما حس امنیت و آرامش داشته باشد و بداند که به حرف‌هایش گوش می‌دهید، علایق خود را به‌راحتی بیان می‌کند. برای استعدادیابی کودکان خود حتماً شنونده خوبی برای حرف‌هایشان باشید و از آنها به‌سادگی عبور نکنید.
8. توجه به ایده‌ها و نظرات کودکان
والدینی که هنوز بر تفکرات قدیمی و نادرست خود پایبند هستند، گمان می‌کنند کودکان آنها باید مسیری را طی کنند که خودشان طی کرده‌اند. همه والدین باید بپذیرند که قرار نیست کودکان آنها مسیری را بروند که پدر و مادرشان رفته‌اند. کودک شما حق انتخاب و حق اظهارنظر دارد. چنانچه استعداد فرزندتان برای شما اهمیت دارد، باید به ایده‌ها، نظرات و انتخاب‌های آنها توجه کنید. سپس اگر ایده و انتخاب کودک شما معقول بود، به او در این مسیر کمک کنید. کودکان باید استقلال و فردیت خود را داشته باشند و والدین حمایتشان را از آنها نشان دهند. گاهی با یک جمله ساده “تو بچه هستی و متوجه نمی‌شوی” می‌توانند نظرات و ایده‌های خوب فرزند خود را سرکوب کنند. همانطور که بیان شد، سرکوب استعداد و وجود کودکان باعث نهفته ماندن توانایی‌های آنها می‌شود.
9. تشویق موفقیت‌های کودک
اولین مشوق کودکان والدین آنها هستند. در واقع شما به‌عنوان پدر و مادر پس از انجام وظایف خود و کمک به کودکتان، باید موفقیت‌های او را ستایش کنید. به طور معمول کودکان برای شادمانی و جلب رضایت والدین خود تلاش می‌کنند، هنگامی که موفقیتی کسب می‌کنند، تشویق‌های شما می‌تواند آنها را برای ادامه مسیر مشتاق‌تر کند. چنانچه شما از آن دسته والدینی هستید که به استعدادیابی کودکان خود اهمیت می‌دهید، موفقیت‌های فرزندانتان را نادیده نگیرید و آنها را با دیگران مقایسه نکنید. کودک شما متناسب با توانایی، استعداد و تلاشی که دارد موفقیت‌هایی را کسب می‌کند که به خودش اختصاص دارد و نباید مورد مقایسه قرار بگیرد. کوچک‌شمردن موفقیت‌های کودک، موجب احساس حقارت و ناتوانی در او می‌شود و میل به فعالیت را از دست می‌دهد.
10. شرکت در دوره استعدادیابی
چنانچه احساس کردید خودتان وقت و دقت کافی برای استعدادیابی کودکتان را ندارید، می‌توانید با شرکت در دوره استعدادیابی کمک کنید تا مسیر رشد و پیشرفت فرزندتان مشخص شود و به همین واسطه بتواند موفقیت‌های بیشتری را در زندگی خود کسب کند.