همه ما حداقل یک‌بار در طول زندگی خود، پرسیده‌ایم که استعداد من در چیست؟ مقوله استعداد یابی همیشه یکی از دغدغه‌های مهم بشر بوده که در طول زندگی خود با آن درگیر است. باتوجه‌به اهمیت این فرایند، تاکنون کتاب‌ها، فیلم‌ها و شوهای تلویزیونی بسیاری در سراسر جهان عرضه گردیده است. با خواندن و تماشای این مضامین، این اندیشه در شما شکل می‌گیرد که در چه مواردی استعداد دارید؟ آیا عمر خود را تباه کرده‌اید و یا توانستید مسیر درستی را طی کنید؟ آیا مسیری که در آن قرار دارید درست است؟ آیا متعلق به جایگاهی که در اختیار دارید، هستید؟ و هزاران سؤال دیگر. استعداد و تشخیص استعداد در سنین کمتر بسیار مهم است؛ زیرا تمام آینده یک شخص را در بر می‌گیرد و سازنده روزهایی است که قرار است زندگی کند.
عدم کشف صحیح استعداد موجب می‌شود تا همواره به دنبال خلأ موجود در توانایی خود بگردید و به‌قول‌معروف همچون گنجشک از این شاخه به آن شاخه می‌پرید. ازاین‌رو بهتر است در ابتدا معنای استعداد را درک نمایید. در هر سنی که هستید، می‌توانید برای استعداد خود قدمی برداشته و حرکت کنید.
استعداد چیست؟
یکی از سؤالات اساسی و مهمی که حتماً آن را درک کنید این است که استعداد چیست؟ در جوامع گوناگون و صاحب‌نظران مختلف هریک تعاریفی برای استعداد ارائه داده‌اند. برخی گمان می‌کنند که توانایی‌های حرکتی و فیزیکی استعداد است و سایر موارد را استعداد تلقی نمی‌کنند. عده‌ای نیز هوش را به‌عنوان استعداد قبول دارند و فقط توانایی هوشی برتر را استعداد می‌دانند. گاهی اوقات افراد گمان می‌کنند که استعداد یعنی بتوانند کارهای بسیار ویژه و خارق‌العاده انجام دهند که این باور کاملاً غلط است! گاهی استعداد شما در مواردی است که حتی باور نمی‌کنید. این دسته از افراد استعدادهای خود را نادیده گرفته و به دنبال کشف استعدادی هستند که در آنها وجود ندارد. بدین ترتیب از کشف توانایی خود و استعدادیابی خسته می‌شوند.
درحقیقت استعداد، توانایی و مهارتی درونی است که به رشد و پرورش نیاز دارد و از طریق آموزش، تمرین و تکرار به ثمر می‌رسد. حال استعداد می‌تواند دربرگیرنده توانایی‌های درونی مختلفی باشد که به فیزیک و یا ذهن شما باز می‌گردد. شخصی که به یک فعالیت علاقه دارد و می‌تواند به‌آسانی و سریع آن را فراگیرد، در آن فعالیت استعداد دارد. به طور مثال شخصی که تاکنون فوتبال بازی نکرده است و برای اولین‌بار در زمین فوتبال حاضر می‌شود و می‌تواند توپ، زمین و فعالیت‌های بدنی این رشته ورزشی را به‌خوبی درک کرده و به‌راحتی بازی کند، در فوتبال استعداد درونی دارد. حال این استعداد درونی برای رشد، گسترش و شکوفاشدن به مراقبت و آموزش نیاز دارد. کشف استعداد به شما کمک می‌کند که به سمت مسیری حرکت کنید که به شما اختصاص دارد و در آن احساس رضایتمندی بیشتری دارید.
آیا استعداد ذاتی است یا اکتسابی؟
یکی از سؤالات پرتکرار در استعدادیابی این است که آیا استعداد ذاتی است یا اکتسابی؟ عده‌ای استعداد را همان مهارت تلقی می‌کنند؛ ازاین‌رو گمان می‌کنند که استعداد فرایندی اکتسابی است. باید بیان نمود که استعداد کاملاً ذاتی است. مهارت، توانایی است که بر اثر آموزش کسب کرده و پرورش می‌دهید. اما استعداد در ذات شخص وجود دارد و با آموزش، شکوفا می‌شود. هر شخصی از بدو تولد با استعداد خاص خود زاده می‌شود. هیچ فردی در جهان وجود ندارد که عاری از استعداد باشد. اگر شما نیز از آن دسته افرادی هستید که معتقدید هیچ‌گونه استعدادی ندارید، سخت در اشتباه هستید. درواقع شما هنوز استعداد خود را کشف نکرده‌اید! در مقابل استعداد، مهارت وجود دارد که شامل روند یادگیری مواردی است که در آنها استعداد ندارید، بلکه به آنها علاقه داشته یا به دنبال یادگیری آن هستید.
با ذکر یک مثال می‌توان تفاوت‌های این دو را بهتر نشان داد. همان شخص در زمین فوتبال را در نظر آورید. گفتیم شخصی که برای اولین‌بار پا در زمین فوتبال می‌گذارد و سرعت یادگیری بالایی دارد، در این فعالیت استعداد دارد. در مقابل، شخصی که برای اولین‌بار در زمین فوتبال حاضر می‌شود و مدت‌زمان بیشتری برای یادگیری نیاز دارد و از نوع حضور او کاملاً مشخص است که برای اولین‌بار در زمین‌بازی قرار گرفته است. شخص بااستعداد به دلیل سرعت یادگیری و توانایی درونی که دارد سریع‌تر پیشرفت کرده و کسی که به دنبال کسب مهارت در فوتبال است، به تمرین و زمان بیشتری برای پیشرفت نیاز دارد.
چنانچه استعداد به درستی پرورش پیدا نکند، هیچ ارزشی ندارد. ممکن است فردی که استعداد بالایی در ورزش دارد، در این راه کوتاهی کند. در مقابل نیز فردی که هیچ استعدادی ندارد، با تمرین و تکرار به جایگاه خوبی در ورزش می‌رسد. استعداد تنها می‌تواند راه موفقیت را برای شما هموارتر کند.
چگونه می‌توانیم استعدادمان را شناسایی کنیم؟
همان‌طور که در ابتدا ذکر شد، فرایند استعدادیابی همیشه در زندگی بشر به‌عنوان یک دغدغه فکری است. واکنش همه افراد پس از مواجه‌شدن با مقوله کشف استعداد پرسیدن این سؤال است که چگونه استعداد خود را کشف کنیم. پس از درک کامل مفهوم استعداد و تفاوت‌های آن با مهارت، می‌توان به روش‌های کشف استعداد پرداخت. ازجمله راهکارهای مهم و کاربردی در کشف استعداد به شرح زیر است:
1. خود را بشناسید و باور کنید
یکی از مسئله‌های مهم در بحث استعدادیابی، شناخت و باور خود است. قطعاً هیچ‌کس به‌اندازه شما خودتان را نمی‌شناسد و بر توانمندی‌هایتان اشراف ندارد. باتوجه‌به این موضوع، اولین قدمی که می‌توانید برای کشف استعداد خود بردارید، شناخت خودتان است. پس از شناخت ویژگی‌ها، توانایی‌ها و استعدادهای خود، باید آنها را باور کرده و با جملات منفی خودتان را سرزنش نکنید. اغلب افراد استعداد و توانایی خود را پوچ دانسته و هیجانات و احساسات درونی که دارند را سرکوب می‌کنند. این کار موجب آسیب‌های روحی و روانی بسیاری در شما خواهد شد. همچنین ممکن است به ناامیدی رسیده و اعتمادبه‌نفس خود را از دست دهید. ازاین‌رو هرگز جملاتی همچون من نمی‌توانم، استعداد من به درد نمی‌خورد و امثال آنها را با خود تکرار نکنید.
بهترین کاری که برای کشف استعداد خود می‌توانید انجام دهید این است که پس از شناخت خود و استعدادهایتان، خودتان را باور کنید. گاهی اوقات برخی افراد دیرتر از موعد و در سنین بالاتر استعدادشان را کشف می‌کنند. این دسته از افراد با گفتن جمله از سن من گذشته، حسرت و غم بزرگی را تا پایان عمر با خود حمل می‌کنند. حتی اگر از زمان مدنظر شما گذشته باشد، بازهم برای شروع می‌توان اقدام کرد.
2. به علایق خود اهمیت دهید
به طور معمول استعداد و علاقه‌مندی‌های ما در یک سو قرار دارند. ازاین‌رو توصیه می‌شود که به علایق خود اهمیت دهید و برای شناسایی استعداد خود، کارهایی را انجام دهید که به آنها علاقه‌مند هستید. برای استعدادیابی از روش اهمیت به علایق، باید توجه کنید که برای انجام چه کاری بدون درنظرگرفتن شرایط همواره تلاش می‌کنید و خسته نمی‌شوید. همچنین تمام توان و تلاش خود را برای رسیدن به آن به کار می‌گیرید. گاهی در مورد علاقه‌مندی‌های خود دچار ابهام می‌شوید. برای رفع این ابهامات و سؤالات مختلف موجود در ذهن خود، می‌توانید به گذشته رجوع کنید و از والدین و اطرافیانتان بپرسید که در کودکی به انجام چه کارهایی علاقه داشتید، برای چه‌کارهایی اشتیاق داشته و چه اعمالی را به‌خوبی انجام می‌دادید. این‌گونه می‌توانید به علایق کودکی خود توجه کرده و استعداد خود را بهتر مورد بررسی قرار دهید.
3. از دیگران مشورت دریافت کنید
خانواده، دوستان و اطرافیان شما، شناخت کافی نسبت به شما دارند؛ ازاین‌رو می‌توانید با آنان صحبت کرده و مشورت دریافت نمایید. دوستان شما می‌توانند نقش راهگشا و مشوق را در استعدادیابی که در پیش دارید، ایفا کنند. درواقع دوستان همچون خانواده و گاهی حتی بیشتر از خانواده، نسبت به شما شناخت دارند و از امیال، آرزوها، اهداف و علاقه‌مندی‌هایی که دارید آگاهند. باتوجه‌به این موضوع آنان می‌توانند به شما در کشف استعدادهایتان یاری رسانند. دریافت مشورت و صحبت‌کردن با دوستان و خانواده، موجب می‌شود که نسبت به بُعدها و خصوصیاتی در خود آگاه شوید که نسبت به آنها مطلع نبودید؛ زیرا افراد با دید و نگاهی متفاوت شما را می‌بینند و به مواردی که شما نمی‌بینید، توجه می‌کنند.
4. کتاب‌هایی در حوزه استعدادیابی بخوانید
کتاب‌خواندن یکی از کارهایی است که به شما در هر موردی کمک می‌کند. خواندن روزانه کتاب، افکار شما را پرورش داده و آگاهی و نوع نگرشتان را اصلاح‌کرده و یا ارتقا می‌دهد. کتاب‌های بسیاری به نگارش درآمده‌اند که هر یک از آنها حاوی محتویات و راهکارهای کاربردی و مؤثری برای استعدادیابی هستند. با خواندن این کتاب‌ها می‌توانید متوجه شوید که چه گونه استعداد خود را کشف کرده و سپس پرورش دهید. علاوه بر کتاب‌خواندن، نوشتن افکار و خیالاتی که در سر دارید، شما را به کشف استعدادتان نزدیک می‌کند.
5. افکار خود را بنویسید
برخی از افراد نمی‌توانند رؤیاها، خیالات و افکاری که در ذهن دارند را با دیگران به اشتراک بگذارند. چنانچه شما نیز از این دسته افراد هستید، نگرانی وجود ندارد؛ زیرا می‌توانید هرآنچه را که می‌خواهید بر روی کاغذ پیاده کنید. نوشتن موجب خالی‌شدن ذهن شما از هرگونه تفکری شده و می‌تواند افکارتان را مرتب کند. در پی این نوشتارها قطعاً به علاقه‌مندی‌ها و استعدادهای خود دست پیدا می‌کنید. حتی شاید متوجه شوید که استعداد شما در نوشتن است!
6. از افراد منفی‌نگر دوری کنید
در اطراف ما همواره افرادی منفی‌نگر و یا حسود وجود دارند که در واقع همان آدم‌های سمی هستند. این دسته از افراد مدام شما را تحقیر کرده و استعدادهایتان را کوچک می‌شمارند. همچنین شما را با دیگران مقایسه کرده و آنها را بر شما برتری می‌بخشند. به طور معمول این افراد کسانی هستند که در زندگی خود موفق نبوده و بنا به دلایل مختلفی نتوانسته‌اند در مسیر استعدادهای خود حرکت کنند. به این دلیل که خودشان نتوانسته‌اند، دوست ندارند که دیگران نیز موفق شوند. تعداد این افراد کم نیست و در مسیر موفقیت و استعدادیابی، همواره شما را از حرکت و کسب موفقیت بازمی‌دارند. بهترین کاری که می‌توان در برابر این‌گونه افراد انجام داد این است که نسبت به آنها بی‌توجه باشید. به‌قول‌معروف باید یک گوش شما در و دیگری دروازه باشد.
7. کارهایی که برای شما ساده و پیش‌پاافتاده است را انجام دهید
انجام برخی از کارها برای شما ساده و آسان است. درصورتی‌که همان کارها برای دیگران سخت و گاهی طاقت‌فرسا است. چنانچه کارهایی را می‌توانید به‌آسانی انجام دهید که از نظر دیگران سخت است، حتماً آنها را انجام دهید. شاید از نظر شما این کار چندان مهم نباشد، اما دقیقاً مسئله‌ای است که باید به آن توجه شود. درواقع کاری که برای شما ساده و برای دیگران سخت است، کاری است که شما در آن استعداد داشته و توانایی انجام آن را دارید. این‌گونه می‌توانید استعداد پنهان خود را کشف و شکوفا کنید. در مبحث استعدادیابی باید با دیدگاه متفاوتی بر توانایی‌ها و کارهایی که انجام می‌دهید نگاه کنید.
8. در آزمون‌های استعدادیابی شرکت کنید
آزمون‌های متعدد و گوناگونی برای کشف استعداد طراحی شده‌اند که شرکت در این آزمون‌ها می‌تواند به شما در کشف استعدادتان کمک کنند. آزمون استعدادیابی هالند، آزمون شخصیت نئو و آزمون هوش گاردنر ازجمله بهترین آزمون‌های استعدادیابی به شمار می‌آیند.
9. برای استعدادیابی باید با ترس‌های خود مواجه شوید!
احساسات مختلفی همچون ترس و خجالت مانع پیشرفت شما و کشف استعدادهایتان می‌شوند. ترس، مانع حرکت و خجالت، مانع بروز استعدادهای شما می‌شوند. حس ترس از شکست، ترس از ناتوان ماندن در ادامه و امثال آنها شما را ضعیف کرده و از حرکت وامی‌دارد. ازاین‌رو بهتر است بر ترس خود غلبه کنید و خجالت را کنار بگذارید. استعدادیابی و رسیدن به یک زندگی ایده‌آل، به ریسک و جسارت نیاز دارد.
از کجا بفهمیم در چه شغلی استعداد داریم؟
هر فردی در پایان یک دوره خاص از زندگی خود و برای آغاز دوره‌ای جدید (استقلال) باید مشغول به انجام شغل و حرفه‌ای شود. بسیاری از افراد به مشاغلی مشغولند که علاقه‌ای نسبت به آنها نداشته و صرفاً جهت کسب درآمد در آنها فعالیت می‌کنند. در این زمان استعدادیابی شغلی اهمیت پیدا می‌کند. کشف استعداد شغلی و قرارگیری در مسیر آ باعث می‌شود تا در حرفه‌ای فعالیت کنید که از آن لذت می‌برید و بازدهی بیشتری داشته باشید. درواقع فعالیت در شغل و حرفه‌ای که به علاقه دارید موجب می‌شود تا اشتیاق بیشتری برای پیشرفت داشته و تمام توان و تلاش خود را به کار بگیرید. درک و کشف استعداد شغلی ابتدا در محیط خانه و توسط والدین، سپس در محیط مدرسه و در نهایت درون جامعه صورت می‌گیرد.
حال این سؤال به وجود می‌آید که از کجا بفهمیم در چه شغلی استعداد داریم؟ ازآنجایی‌که داشتن شغلی مناسب در زندگی مهم است، باید متوجه استعداد خود شده و در همان مسیر قدم بردارید. مهم‌ترین گامی که می‌توانید برای استعدادیابی شغلی بردارید، تحقیق و مشورت است. به طور معمول مشاوران بهترین افراد برای دریافت مشورت در کشف استعداد شغلی هستند. این نوع استعدادیابی نیز از سنین کودکی انجام می‌شود و با انجام آن می‌توان از همان کودکی زندگی فرد را جهت داد.
چطور متوجه شویم در چه رشته تحصیلی استعداد داریم؟
به طور معمول انتخاب رشته و تحصیل در آن برای عده‌ای کار بسیار سختی است؛ زیرا با توانایی و استعداد خود آشنایی نداشته و نمی‌دانند چه رشته‌ای را انتخاب کنند. درواقع انتخاب رشته و تحصیل در آن، زندگی حال و آینده شما را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. ازاین‌رو استعدادیابی تحصیلی نقش پررنگی را ایفا کرده و به شما در ادامه مسیر تحصیلی‌تان کمک می‌کند. شما باید دقت کنید تا متوجه شوید در چه مباحثی آسان‌تر می‌آموزید، به چه مباحثی علاقه‌مند هستید و مشتاق یادگیری چه مواردی هستید. بسیاری از افراد به دروس مختلف همچون ریاضی، فیزیک و شیمی علاقه‌مندند بسیاری از افراد به هنرهای مختلفی همچون نقاشی، خطاطی، تئاتر و امثال آن علاقه دارند. باید توجه نمود که استعداد تحصیلی شما فقط به دروس تئوری محدود نمی‌شود.
هر هنر و رشته تحصیلی در ادامه مسیر به آموزش‌های آکادمیک و دانشگاهی نیاز دارد. ازاین‌رو این دست از استعدادها را خارج از استعدادهای تحصیلی خود در نظر نگیرید. استفاده از دوره‌های آموزشی، انجام تست‌های مختلف و دریافت مشورت از مشاوران متخصص ازجمله راهکارهای کشف استعداد تحصیلی هستند. تست هوش چندگانه گاردنر، تست تیپ شخصیتی mbti برای استعدادیابی تحصیلی، تست تمایلات شغلی هالند، استعدادیابی تحصیلی با تست هوش هیجانی، تست استعدادیابی جانسون اوکانر و تست شخصیت‌شناسی نئو برای استعدادیابی تحصیلی، ازجمله بهترین و کاربردی‌ترین تست‌ها برای کشف استعداد تحصیلی به شمار می‌آیند. بدیهی است که باید به سؤالات این تست‌ها به‌صورت صادقانه پاسخ دهید؛ در غیر این صورت، پاسخ صحیح را دریافت نخواهید کرد.
چگونه استعداد کودکان را شناسایی کنیم؟
همان‌طور که بیان شد والدین در کشف استعدادهای کودکان خود نقش پررنگی را ایفا می‌کنند. والدین از بدو تولد فرزند خود همواره به فکر آینده و استعدادهای کودکشان هستند. چنانچه با پدر مادرها هم‌صحبت شوید این پرسش را از آنها خواهید شنید که چگونه استعداد کودکان را شناسایی کنیم؟ برای این‌که بتوانید به‌عنوان والدین یک کودک در کشف استعدادهای فرزند خود نقش مؤثری ایفا کنید، باید آگاهی و علم کافی داشته باشید. شما می‌توانید انواع کتاب استعدادیابی کودکان از نویسندگان خارجی و ایرانی را خریداری و مطالعه نمایید. این کتب به شما آموزش می‌دهند که برای کشف استعدادهای کودکان خود باید چه اموری را انجام داده و به چه‌کارها و رفتارهای آنها اهمیت دهید. ازاین‌رو کشف استعداد کودک شما مستلزم آگاهی و اشراف شما به مباحث استعدادیابی است.
ازجمله بهترین کتاب‌های استعدادیابی کودکان اثر نویسندگان ایرانی می‌توان به کتاب استعدادیابی کودکان در خانه، کتاب تقویت هوش و استعداد تحصیلی کودکان و نوجوانان، کتاب استعدادیابی و استعداد پروری و کتاب استعداد و خلاقیت “شناخت کودک و نوجوان” اشاره نمود. کتاب هوش و استعداد به زبان خردسالی “فعالیت‌های کاربردی برای کودکان ۳ تا ۵ سال”، کتاب کشف و پرورش استعداد و کتاب کلیدهای کشف و پرورش استعداد در کودکان ازجمله بهترین کتاب‌های حوزه کشف استعداد کودکان هستند. علاوه بر این کتاب‌ها، کتب بیشتری نیز به نگارش درآمده‌اند که می‌توان از آنها استفاده نمود.
یکی از مسائلی که مقداری والدین را نگران می‌سازد، هزینه استعدادیابی کودکان است. برخی از افراد به کشف استعداد کودکان خود در محیط خانه می‌پردازند. باید بیان نمود که معمولاً هزینه‌های کشف استعداد کودکان در خانه بسیار زیاد است. درصورتی‌که بتوانید از روش‌های قطعی و باکیفیت استفاده کنید، این فرایند کم‌هزینه‌تر خواهد بود. روش‌هایی همچون کتاب، دوره‌های کشف استعداد و مشورت با مشاورین متخصص.
تفاوت هوش و استعداد چیست؟
درک تفاوت هوش و استعداد یکی از موارد مهم در استعدادیابی است. اغلب اکثر افراد هوش و استعداد را یکی می‌دانند و تمایزی میان آنها قائل نیستند. اما باید بیان نمود که میان هوش و استعداد تفاوت‌هایی وجود دارد. از ابتدا تاکنون با معنای استعداد آشنا شدیم و دانستیم که استعداد چیست. حال با آگاهی به استعداد باید با تعریف هوش آشنا شده و متوجه معنا و مفهوم آن شویم. به طور معمول معنای هوش در میان عموم مردم به معنی توانایی یادگیری و حل مسائل است. هوش به یک توانایی خاص محدود نمی‌شود و در افراد مختلف، متفاوت است. درواقع هوش، فرایندی روانی است که در همه موجودات با میزان مختلف وجود دارد. برخی گمان می‌کنند که هوش توانایی بهتر اندیشیدن و یا یادگیری مطالب درسی است؛ اما هوش به هوش جسمانی، هوش علمی – منطقی، هوش هیجانی، هوش معنوی و هوش کلامی تقسیم می‌شود.
باید خاطرنشان کرد که استعداد نیز همچون هوش دسته‌بندی می‌شود. استعداد به دو گروه خاص و عمومی تقسیم می‌شود. به استعدادهایی همچون موسیقی، نقاشی، خطاطی و امثال آنها که مستلزم کسب مهارت بیشتر را دارد، استعداد خاص می‌گویند. این مدل از استعدادها در شرایط خاص باارزش هستند. دسته دوم استعداد عمومی است که در شرایط گوناگون ارزش پیدا می‌کنند. به طور مثال استعداد کلامی یا همان فن بیان نوعی استعداد عمومی است که برای مجری، گزارشگر و امثال این مشاغل ارزشمند است. در بیان تفاوت هوش و استعداد باید گفت که هوش امری انتسابی و نوعی موهبت محسوب می‌شود و به طور غیرمستقیم به‌وسیله آموزش تقویت می‌شود. استعداد توانایی خاص در یادگیری و انجام یک مهارت به‌صورت خاص بوده و از هوش مجزا است. هوش و استعداد می‌توانند مکمل یکدیگر باشند و در یک راستا قرار گیرند. درواقع هوش می‌تواند فرایند استعدادیابی را آسان‌تر کند.
شرکت در دوره استعدادیابی
در کنار تمام روش‌های ذکرشده، راهی راحت‌تر برای استعدادیابی وجود دارد؛ شرکت در دوره استعدادیابی. این دوره به شما کمک می‌کند تا با دیدی متفاوت و نگرشی جدید به مهارت‌ها و علایق خود نگاه کنید. همچنین شما با استفاده از راهکارهای ارائه شده در این دوره می‌توانید خودتان را بهتر بشناسید. در نهایت نیز به ساده‌ترین شکل ممکن استعداد خود را کشف خواهید کرد. البته این دوره می‌تواند برای کشف استعداد فرزندانتان نیز مفید باشد. پس از کشف استعداد، می‌توانید مسیر درست زندگی خود را پیدا کنید و با قرارگرفتن در این مسیر، به موفقیت‌های فردی و اجتماعی دست پیدا کنید.